Niezdeterminowanie przekładu to stanowisko filozoficzne zaproponowane przez Willarda Van Orman Quine'a, zgodnie z którym nie istnieje jeden właściwy przekład jednego języka w drugi, lecz można zaproponować wiele przekładów, które będąc wzajemnie sprzeczne pozwalają jednak równie skutecznie porozumieć się z użytkownikiem przekładanego języka; i brak obiektywnej metody, by tę niejednoznaczność usunąć.
„Oznacza to także, że dwie teorie naukowe, z których każda posługuje się odmiennymi terminami postulującymi istnienie odmiennych bytów, chociaż w sensie dosłownym pozostają w sprzeczności, to w pewnym głębszym sensie są tożsame, ponieważ przewidują taki sam zbiór obserwacji. Każdy «zbiór zdań można zreinterpretować w dowolny jedno — jednoznaczny sposób pod względem rzeczy, o których mowa, nie falsyfikując żadnego spośród zdań tego zbioru. Na tym polega […] względność ontologiczna, czyli niezdeterminowanie odniesienia».”
(cytat za Wikipedią, a cytat w cytacie za Quinem)
Aby zobrazować tę ideę i przenieść ją na grunt poezji generatywnej przetłumaczyłem wiersz w formie generatora (bazującego technicznie na moich wcześniejszych wierszach generatywnych), który składa różne permutacje możliwych tłumaczeń rosyjskiego oryginału na język polski. Użyta gramatyka generatywna daje 54 różne produkcje, z których każda jest lepszym lub gorszym przekładem oryginalnego wiersza który podaję poniżej:
Летний вечер тих и ясен;
Посмотри, как дремлют ивы;
Запад неба бледно-красен,
И реки блестят извивы.
От вершин скользя к вершинам,
Ветр ползет лесною высью.
Слышишь ржанье по долинам?
То табун несется рысью.
Dla zainteresowanych działaniem generatora podaję poniżej gramatykę na której ten bazuje:
|
+ | cichy, jasny; |
|---|
$ := „Zachód nieba blado-krasny,”
|
|
+ | wyżynach, |
|---|
| Wiatr | + |
|
+ | leśną głuszę. |
|---|
| Słyszysz rżenie po dolinach? |
| To tabun niesie się kłusem. |