Indeterminacy of translation

 

Introduction

The indeterminacy of translation is a philosophical idea proposed by Willard Van Orman Quine. According to it there is no single „right” translation of one language into another and instead one may create many translations which – although inconsistent with each other – provide us with equally good tool of communication with an user of the translated language; and there is no objective way to remove such indeterminacy.

The idea is closely related to another idea – underdetermination of scientific theory. Two scientific theories which describe the world in different terms and postulate existence of different entities, while literally contradictious are somehow equivalent by the fact that they both foresee the same set of observations.

(more at Wikipedia)

To visualise the idea and bring it into the field of generative poetry I have translated a poem by as a generator (based on my previous algorythmic poems), which composes 133920 different possible translations of the Polish original into English.

(select desired poet/language-pair above then change tab to generator)

Афанасий Афанасьевич Фет
Летний вечер тих и ясен

Летний вечер тих и ясен;
Посмотри, как дремлют ивы;
Запад неба бледно-красен,
И реки блестят извивы.

От вершин скользя к вершинам,
Ветр ползет лесною высью.
Слышишь ржанье по долинам?
То табун несется рысью.

Тарас Шевченко
На незабудь Штернбергові

Поїдеш далеко,
Побачиш багато;
Задивишся, зажуришся,—
Згадай мене, брате!

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Halucynacja

W miesięcznej pełni srebrzystym fosforze,
po nieskończonej wód ciemnych roztoczy,
łódź z sennym wiosłem powoli się toczy,
wędrując kędyś samotna przez morze.

Na jej dnie, padłszy miękko jak na łoże,
naga, w księżyca mgławicy przezroczej,
na wznak, milcząco, z zamkniętymi oczy,
leży kobieta. Łódź płynie w bezdroże…

Wtem z wody morskiej ciemnych, cichych głębi
wielki, potworny kształt dźwiga się, dębi: wodnika cielsko oślizgłe, miedziane

ku łodzi z nagą żeglarką podpływa
i wpija oczy w nią obłędne, szklane,
a ona lezy senna czy nieżywa…


  1. Letni wieczór
  2. Wieczór letni
 + cichy, jasny;
  1. Wśród meandrów wierzby drzemią;$Wody rzeki nim się mienią.
  2. Spójrz w zadumie wierzby śnią;$I meandry rzeki lśnią.
  3. Spójrz, nad rzeką drzemią iwy;$Rzeki lśni meander tkliwy.
$ := „Zachód nieba blado-krasny,”
  1. Wśród wierzchołków, w drzew
  2. Od wyżyn, szumi w
  3. Od wyżyn błądząc w
 + wyżynach,
Wiatr +
  1. przepełza
  2. pełznie w śnie w
  3. płeznie przez
 + leśną głuszę.
Słyszysz rżenie po dolinach?
To tabun niesie się kłusem.
Title
  1. Dla pamięci
  2. Na niezapomnienie
  3. Niezapominajka
 + Szternbergowi
Poem
  1. Pójdziesz
  2. Będziesz
 + daleko,
  1. Zobaczysz wiele
  2. Zobaczysz bogato
  3. Zobaczysz sporo
  4. Niejedno zobaczysz
 + ;
Zadziwisz się, +
  1. zanudzisz
  2. wynudzisz
 + się,—
  1. Zapamiętajże
  2. Zapamiętaj
  3. Pamiętaj
 + mnie, bracie!

Verses 1-4 (62 combinations)

probability = 0.8: In+ plenilunium
argent
silver
silvern

moons'
silvery
silverish
metallic
crescent
full moons' phosphor —
silver
silvern
+ lumination
probability = 0.2: In full moons' monthly, silvery radiance
over
through the 		+infinite+ dark waters dispersal
spread of the dark waters
-al: a boat+
walks
rolls
by oar, the lackadaisical
slowly
walks
rolls
, somnolent is its' oar
-ters: a+
dreamy
sleepy
drowsy
boats'
boats'
dreamy
sleepy
drowsy
 +oar soft waterscape scatters
wandering+ somewhere

the sea		+ -ation: alone in flotation.
-ance: it
slowly*
lazily
advances.
* Unless slowly already appeared in previus verse.

Verses 5-8 (20 combinations)

At its ground fallen,+ (1) pure, in a nakedness,
(2) like onto a soft bed,
probability = 0.8: under moons' airy
in moons' vaporous		 + transparent
translucent		 +nebula,
probability = 0.2: (1): within
(2): nude, in 		+ a halo of full-moons'
on her back, mutely, eyes-closed, lunular,
lays woman. The boat flows+ (1): into the pathless
(2): softly and misled 		+…

Verses 9-14 108 combinations

Suddenly from seawater dark silent depths
All of the sudden, from dark, quiet, deep sea
huge monstreous shadow, oak-sized emerges:
shape strange, enormous emerges in oak-size:
Aquarius slimy copperlike caracass
a copper body of slimy Aquarius
toward the boat+ with nude sailoress
with nude sailor girl
of the nude sailor		 +swims up
and sinks+ into her, brainsick, his glassy eyes*
his glassy, brainsick eyes into her
* first variant is always used if verse 10 ends with emerges
She lays motionless,
and she just lays in, 		+ sleepy
drowsy 		+ or not alive…

Total 62 × 20 × 108 = 133920 combinations.